Siekierki

SIEKIERKI (do 1945 r. – nient Zackerick)

LOKALIZACJA
Siekierki położone są na południowo-zachodnim krańcu woj. zachodniopomorskiego i południowym gminy Cedynia, przy lokalnej drodze z Cedyni do Mieszkowic. Osada położona jest na prawym brzegu Odry, nad korytem starorzecza, zwanym Słubią. Od strony północno-zachodniej wieś sąsiaduje ze Starą Rudnicą (odległość ca 5 km), a od południowo-wschodniej z Gozdowicami (odległość ca 3 m). Bezpośrednie otoczenie Siekierek porośnięte jest lasem. Teren wsi pofałdowany. Osada położona jest na terenie Cedyńskiego Parku Krajobrazowego.

RYS HISTORYCZNY
Pierwsza wzmianka: 1355 r.
Pierwotna własność wsi: rycerska

Wieś o metryce średniowiecznej, wzmiankowana w źródłach po raz pierwszy w 1355 r. W XIV w. osada należała do rodu Bredekow, a następnie do zakonu joannitów. W XV w. wieś odsprzedano elektorowi Albrechtowi II. W 1466 r. mistrz zakonu joannitów Liborius von Schlieben odkupił od kurfirsta domenę Golice z należącą do niej wsią Siekierki; odtąd osada – do czasów sekularyzacji — powróciły do zakonu później – za czasów Fryderyka Wilhelma III – włączona do domeny królewskiej. W dokumentach historycznych wieś wielokrotnie określana jako „stara osada rybacka”. W 1665 r. w Siekierkach były 23 rodziny rybackie, 6 zagrodniczych, 5 komorników, 1 wycinacz trzciny, 1 ogrodnik i 1 pasterz. W 1753 r. było tu 28 rodzin rybackich. Na początku XIX w. w Siekierkach były 22 średnie gospodarstwa (w tym rybackie), 6 drobnych, 12 zagrodników i aż 46 chałupników; ponadto kołodziej, kowal i leśniczy. Łącznie w 86 gospodarstwach domowych mieszkało 753 osób. Regulacja Odry w latach 50-tych XVIII w. doprowadziła do znacznego rozwoju wsi. W czasie działań wojennych (forsowanie Odry w 1945 r.) wieś uległa znacznemu zniszczeniu.

HISTORYCZNA FORMA WSI
Układ przestrzenny
– pierwotny: zatarty
– XIX i I poł. XXw.: wielodrożny

Pierwotny układ przestrzenny nieczytelny, być może liniowy (z uwagi na położenie w ciągu nadodrzańskiej drogi i pierwotnie stricte rybacki charakter). W końcu XIX w. jak to wynika z mapy z 1890 r. – Siekierki były już wielodrożnicą o dość gęstej (zwłaszcza po stronie południowo-wschodniej) sieci dróg, odwzorowujących przebieg poziomic. Można powiedzieć, że warunki naturalne (ukształtowanie powierzchni) zdeterminowały kierunki rozwoju przestrzennego wsi. Oś kompozycyjna zorientowana na linii NW – SE. Pierzeje – poza główną drogą wiejską- krótkie, częstokroć o łukowatym przebiegu. Pomiędzy końcem XIX w. a latami 30-tymi XX w. w układzie przestrzennym Siekierek nie zaszły zmiany.

Zabudowa
– pierwotna: zagrodowa
– XIX, I poł. XX w.: zagrody średnio- i bezrolne, dwubudynkowe

Należy przypuszczać, że pierwotnie dominowała zabudowa chłopska (zagrodowa), w oparciu o historycznie wykształconą strukturę własności. W końcu XIX i na początku XX w. w Siekierkach dominowały niewielkie dwubudynkowe zagrody rybackie, najczęściej mało- lub bezrolne. Jak wynika to z opisów wsi i mapy z 1892 r. chałupy – w większości przypadków – zwrócone były szczytami w kierunku drogi. Wiele z tych chałup to obiekty podcieniowe (jeszcze w 1928 r. było 9 takich chałup), wzniesione w technice ryglowej w 2. połowie XVIII w lub pocz. XIX w. Budynkom mieszkalnym towarzyszyły niewielkie, prawdopodobnie również w większości ryglowe, obiekty o charakterze inwentarsko-składowym (w części przypadków były to najpewniej zwykłe drewniane szopy na sieci i inny sprzęt połowowy). Od lat 70-80-tych XIX w. w zabudowie wsi poczęły pojawiać się również chałupy szerokofrontowe (w bogatszych zagrodach z reguły 7-osiowe), murowane z cegły ceramicznej i tynkowane, dekorowane detalem architektonicznym (gzymsy, opaski otworów podokiennych, płyciny podokienne). Część nowo wznoszonych chałup akcentowana była na osi poprzecznej lyzalitami, zwieńczonymi – w partii dachu – wystawkami. W latach 20-tych XX w. na północnym krańcu wsi powstały nowe zagrody dwu-, trzybudynkowe, ze średniej wielkości 2-3-osiowymi chałupami o niewyszukanej formie architektonicznej (bez detalu architektonicznego).

Elementy funkcjonalne wsi
– kościół: w 1866 r. wybudowano w Siekierkach neogotycki kościół; brak bliższych informacji o jego formie architektonicznej. Świątynia ta uległa zniszczeniu w 1945 r.

– leśniczówka: w końcu XIX i na początku XX w. na południowo-wschodnim krańcu wsi, bezpośrednio na pomoc od cmentarza znajdowała się trzybudynkowa (układ „w podkowę”) zagroda leśnictwa. Brak informacji o formie architektonicznej i konstrukcji budynków tego gospodarstwa.

– wiatrak: na północno-wschodnim krańcu wsi, na wyniesieniu terenu, w odległości ca 150 m od strefy zabudowy ustawiony był wiatrak (najprawdopodobniej koźlak).

– stacja kolejowa: w końcu XIX w. na północno-zachodnim krańcu wsi, w odległości ca 300 m od strefy zabudowy wybudowano budynek stacji kolejowej towarzyszący jej dwukondygnacjowy budynek mieszkalny. Ceglane, nietynkowane obiekty charakteryzowały się staranną kompozycją architektoniczną i zastosowaniem dekoracyjnego detalu (m. in. Kostkowych gzymsów i snycersko obrobionych odsłoniętych elementów więźby dachowej).

– 2 cmentarze: w 1. połowie XIX w. na południowo-wschodnim krańcu wsi założono cmentarz o powierzchni ca 1, 6 ha. Obrzeża tej nekropolii obsadzono drzewami liściastymi (wiązami, jesionami i kasztanowcami). W 2. połowie XIX w. w odległości ca 150 na południowy-wschód od starszego cmentarza założono drugi o powierzchni ca 1, 1 ha. Również tu obrzeża obsadzono drzewami liściastymi (jesionami, lipami, daglezjami i akacjami).

WIEŚ WSPÓŁCZESNA
Układ przestrzenny: wielodrożny

Współczesne rozplanowanie wsi wykazuje – w stosunku do stanu z końca XIX w. — znaczne zmiany, wynikające ze zniszczeń wojennych. Najlepiej zachowaną jest część południowo-zachodnia, gdzie zabudowa skoncentrowana jest przy głównej drodze wiejskiej, choć i tu występują liczne ubytki (np. zlikwidowano większość zagród po południowo-zachodniej strome tejże drogi). W znacznym stopniu zlikwidowana została zabudowa przy drodze równoległej do głównej, a prawie całkowicie przy krótkich drogach odchodzących w kierunku północno-wschodnim. Przemiany te doprowadziły do zwiększenia wrażenia chaotyczności rozplanowania wsi.

Zabudowa: zagrody chłopskie: średniorolne (3-budynkowe) i małorolne (2-budynkowe)

W zabudowie Siekierek współwystępują zagrody średnio- i małorolne (2-3-budynkowe) z chałupami posadowionymi na froncie siedlisk, kalenicowo względem drogi. Reliktem historycznego budownictwa wąskofrontowego jest murowana chałupa nr 29 z lat 20-tych XX w., do której dostawiono szachulcowy 4-przęsłowy podcień z obiektu starszego, zorientowanego poprzecznie do drogi. Współcześnie przeważa murowana zabudowa z lat 10-tych XX w., a w części pomocnej z lat 20-tych. Spośród chałup z końca XIX w. kilka (np. nr 30, 35 i 37) zachowało oryginalną, dekoracyjną stolarkę okienną i drzwiową. Budynkom mieszkalnym towarzyszą niewielkie gospodarcze, murowane z cegły ceramicznej; obiekty te nie wykazują walorów kulturowych.

Elementy funkcjonalne wsi
– kościół: kościół parafialny p. w. Matki Bożej Królowej Pokoju wzniesiony został w latach 70-tych XX w. w miejscu świątyni XIX-wiecznej, na wyniesieniu terenu. Przy współczesnym kościele urządzono lapidarium, wykorzystując elementy z dawnego cmentarza; wokół świątyni rozlokowane dekoracyjne stacje Drogi Krzyżowej.

– 3 cmentarze: z terenu obu XIX-wiecznych cmentarzy usunięto nagrobki (pozostały nieliczne mogiły). Na obu nekropoliach historyczny drzewostan jest silnie przerzedzony (na starszym cmentarzu pozostały 2 kasztanowce o przekroju pni 50 cm, 5 jesionów 50 cm i 3 wiązy 50 cm; na cmentarzu młodszym 2 lipy 50 cm, 4 jesiony 50 cm, 5 akacji 40-50 cm i 3 daglezje). Teren jest ogólnie zdewastowany, zakrzewiony.
Poza wsią, w odległości ca 1, 5 km na południowy-wschód od strefy zabudowy założono ok. 1945 r. cmentarz dla poległych żołnierzy I armii Wojska Polskiego (pow. ca 3, 2 ha). Ogólny stan tej nekropolii jest dobry; brak tu starodrzewu.

– kapliczka: w południowej części wsi, na wysokości zagrody nr 35 ustawiona jest współczesna, murowana przydrożna kapliczka domkowa.

– stacja PKP: budynki zespołu kolejowego — wtórnie pomalowane na kolor brązowy -zachowane są w ogólnie dobrym stanie technicznym. Brak wtórnych przekształceń (zachowana jest m. in. oryginalna, dekoracyjna stolarka).