Radostów

RADOSTOW (do 1945 r. – niem. Carlstein)

Radostów położony jest w południowo-zachodniej części woj. zachodniopomorskiego i południowej części gminy Cedynia, przy lokalnej drodze Cedynia – Moryń. Od wschodu wieś sąsiaduje z Golicami (odległość ca 2, 5 km), od południowego-zachodu ze Starą Rudnicą (odległość ca 4, 5 km) i od północy z Koi. Lubiechów (odległość ca 3 km). Bezpośrednie otoczenie wsi wykorzystywane rolniczo, bezleśne (zwarte kompleksy leśne w odległości ca 1, 5 km w kierunku na południowy-zachód od osady). Teren wsi nieznacznie pofałdowany; średnia wysokość ca 67 m n.p.m. W bezpośrednim otoczeniu wsi niewielkie jeziorka; największe z nich w połowie drogi do Golic.



RYS HISTORYCZNY
Pierwsza wzmianka: 1811r.
Pierwotna własność wsi: rycerska

Radostów założony został w 1811 r. przez rodzinę von Holzendorf, stary ród nowomarchijski, z którego wywodzili się m. in. elektorowie i komturowie joanniccy. Ok. 1850 r. właścicielem miejscowego folwarku (ca 1930 mórg) był Eduard von Holzendorf. Ok. 1928 r. Radostów wraz z folwarkami satelickimi -jako własność Leopolda von Kalitscha – liczył 708 ha ziemi; hodowano tu ca 180 szt. bydła, 790 szt. owiec i ca 100 szt. trzody chlewnej. W osadzie mieszkały podówczas 252 osoby.

HISTORYCZNA FORMA WSI
Układ przestrzenny
– pierwotny: folwark
– XIX i I poł. XX w.: folwark

Osadę w XIX w. tworzył okazały zespół folwarczny o zgeometryzowanej, zamkniętej kompozycji, położony bezpośrednio na południe od drogi Cedynia -Moryń. Zabudowania gospodarcze rozlokowane były na obrzeżach przestronnego dziedzińca; od strony zachodniej układ ten wygradzał dwór, zwrócony ścianą szczytową w kierunku drogi Cedynia – Moryń. Drugie, znacznie mniejsze skupisko zabudowań o nieznanej funkcji (zapewne czworaki i towarzyszące im niewielkie budynki inwentarsko-składowe lub – co mniej prawdopodobne — obiekty owczarni) zlokalizowane było w odległości ca 200 m na północny-zachód od omówionego wcześniej dziedzińca.

Zabudowa
– pierwotna: folwark
– XIX, I poł. XX w. – zespól folwarczny i niewielka kolonia mieszkalna

Brak informacji o charakterze architektonicznym, konstrukcji i rozmieszeczeniu budynków pierwotnego założenia folwarcznego. Wstępna analiza istniejącej współcześnie zabudowy skłania do przypuszczenia, że wzniesione w początkach XIX w. budynki gospodarcze (stodoła i obiekty o charakterze inwentarskim) zostały w końcu XIX lub na przełomie XIX i XX w. przebudowane w górnych partiach cegłą ceramiczną (prawdopodobnie wskutek zmiany profilu hodowlanego i zwiększenia intensywności gospodarowania zaszła konieczność pozyskania większej powierzchni składowej dla paszy, stąd powiększenie przestrzeni pomieszczeń poddasza). Budynki były więc pierwotnie niższe, miały nieco inaczej rozmieszczone otwory okienne i drzwiowe (ich nadproża przesklepione były odcinkowymi nadprożami). Wskutek wspomnianej przebudowy budynki otrzymały wysokie dachy naczółkowe z rytmicznie rozmieszczonymi wystawkami (również pod daszkami naczółkowymi). Przestronne poddasza doświetlono oknami osadzonymi w wystawkach w formie wolego oka (rozmieszczonymi w dwóch kondygnacjach). Zmiana w rozmieszczeniu przepruć okiennych i drzwiowych związana była z zasadniczo różnym od pierwotnego układem funkcjonalnym (poprzeczny układ stanowisk dla zwierząt zastąpiono podłużnym). Brak informacji o formie architektonicznej i konstrukcji dworu (obiekt ten uległ zniszczeniu w trakcie II wojny światowej). Na początku XX w. pośrodku podwórza folwarcznego posadowiono budynek rządcy (nietynkowany obiekt z cegły ceramicznej, przykryty stosunkowo płaskim dachem dwuspadowym i zdobiony skromnym detalem architektonicznym; zwracała uwagę obróbka snycerska odsłoniętych, widocznych z zewnątrz elementów więźby dachowej), a po wschodniej stronie dziedzińca — zbliżony formą architektoniczną – dwukondygnacjowy budynek mieszkalny dla pracowników folwarku. Nie jest znana konstrukcja i forma architektoniczna (a także funkcja) obiektów zlokalizowanych po północno-zachodniej stronie opisanego wyżej zespołu folwarcznego.

Elementy funkcjonalne wsi
– zespół folwarczny: na początku XX w obrębie zespołu folwarcznego znajdowały się następujące obiekty: 2 stodoły – po stronie południowej, budynki inwentarskie – po dwa po stronie wschodniej i zachodniej, gorzelnia – usytuowana między zachodnimi budynkami inwentarskimi, stodoła – po północnej stronie podwórza, dwór -zlokalizowany w pobliżu północno-zachodniego narożnika dziedzińca oraz rządcówka — pośrodku podwórza i dwukondygnacjowy budynek mieszkalny dla pracowników folwarku – po stronie południowej. Kompozycja folwarku miała zgeometryzowany, zamknięty charakter.

– park: po północno-zachodniej stronie zespołu folwarcznego w 1. połowie XIX w. założono rozległy park krajobrazowy (pow. ca 4 ha). W drzewostanie dominowały lipy, kasztanowce, jesiony, a także grocliodrzew i modrzew.

– cmentarz: w I połowie XIX w. w parku przypałacowym założony został cmentarz rodowy dla zmarłych członków rodziny właścicieli miejscowego majątku. Ten jednokwaterowy cmentarz miał powierzchnię ca 0, 01 ha. W połowie XIX w. wybudowano grobowiec dla zmarłych z rodziny von Holtzendorff.

WIEŚ WSPÓŁCZESNA
Układ przestrzenny: osada pofolwarczna

Po II wojnie światowej osada rozbudowała się o kolonię mieszkalną, powstałą po wschodniej stronie drogi NNE – SSW. W kierunku południowo-zachodnim rozbudowany został również zespół pofolwarczny (wybudowano nowe, wielkokubaturowe obiekty inwentarskie). W obrębie pierwotnego dziedzińca gospodarczego wyburzono część elementów historycznej zabudowy po stronie wschodniej i północnej; likwidacji uległ również dwór. Po II wojnie światowej wyburzono również wybudowanie po północno-zachodniej stronie dziedzińca gospodarczego.

Zabudowa
– zespół pofolwarczny
– bezrolne (2-budynkowe) zagrody pracowników PGR

Elementy historycznej zabudowy gospodarczej folwarku (3 budynki inwentarskie i 2 stodoły) zachowane w dość dobrym stanie technicznym (częściowo zmienione jest rozmieszczenie przepruć okiennych i drzwiowych); podobną konstatację odnieść można do rządcówki i dwukondygnacjowego budynku mieszkalnego dla robotników rolnych. Wyburzone zostały dwór i gorzelnia.

Po wschodniej stronie drogi współcześnie powstały jedno- i dwurodzinne budynki mieszkalne dla pracowników PGR oraz towarzyszące im niewielkie budynki inwentarsko-składowe. Gospodarstwa te zajmują niewielkie, prostokątne parcele, tworząc zwartą pierzeję.

Elementy funkcjonalne wsi
– zespól pofolwarczny: pierwotna kompozycja zespołu częściowo zatarta.

– cmentarz: cmentarz ogólnie zaniedbany. Zachował się fragment grobowca rodziny von Holtzendorff oraz dwa cisy o przekroju pni ca 30 cm.

– park: park ogólnie zaniedbany. Znacznemu zatarciu uległ układ wewnętrznej komunikacji. Na terenie parku występuje liczny podrost korzeniowy i zakrzewienie. Ogrodzenie współczesne z płyt betonowych. W obrębie podwórza gospodarczego zwraca uwagę okazały platan, rosnący przy rządcówce.