SIEKIERKI (do 1945 r. – nient Zackerick)
LOKALIZACJA
Siekierki
położone są na południowo-zachodnim krańcu woj. zachodniopomorskiego i
południowym gminy Cedynia, przy lokalnej drodze z Cedyni do Mieszkowic.
Osada położona jest na prawym brzegu Odry, nad korytem starorzecza,
zwanym Słubią. Od strony północno-zachodniej wieś sąsiaduje ze Starą
Rudnicą (odległość ca 5 km), a od południowo-wschodniej z Gozdowicami
(odległość ca 3 m). Bezpośrednie otoczenie Siekierek porośnięte jest
lasem. Teren wsi pofałdowany. Osada położona jest na terenie Cedyńskiego
Parku Krajobrazowego.
RYS HISTORYCZNY
Pierwsza wzmianka: 1355 r.
Pierwotna własność wsi: rycerska
Wieś
o metryce średniowiecznej, wzmiankowana w źródłach po raz pierwszy w
1355 r. W XIV w. osada należała do rodu Bredekow, a następnie do zakonu
joannitów. W XV w. wieś odsprzedano elektorowi Albrechtowi II. W 1466 r.
mistrz zakonu joannitów Liborius von Schlieben odkupił od kurfirsta
domenę Golice z należącą do niej wsią Siekierki; odtąd osada – do czasów
sekularyzacji — powróciły do zakonu później – za czasów Fryderyka
Wilhelma III – włączona do domeny królewskiej. W dokumentach
historycznych wieś wielokrotnie określana jako „stara osada rybacka”. W
1665 r. w Siekierkach były 23 rodziny rybackie, 6 zagrodniczych, 5
komorników, 1 wycinacz trzciny, 1 ogrodnik i 1 pasterz. W 1753 r. było
tu 28 rodzin rybackich. Na początku XIX w. w Siekierkach były 22 średnie
gospodarstwa (w tym rybackie), 6 drobnych, 12 zagrodników i aż 46
chałupników; ponadto kołodziej, kowal i leśniczy. Łącznie w 86
gospodarstwach domowych mieszkało 753 osób. Regulacja Odry w latach
50-tych XVIII w. doprowadziła do znacznego rozwoju wsi. W czasie działań
wojennych (forsowanie Odry w 1945 r.) wieś uległa znacznemu
zniszczeniu.
HISTORYCZNA FORMA WSI
Układ przestrzenny
– pierwotny: zatarty
– XIX i I poł. XXw.: wielodrożny
Pierwotny
układ przestrzenny nieczytelny, być może liniowy (z uwagi na położenie w
ciągu nadodrzańskiej drogi i pierwotnie stricte rybacki charakter). W
końcu XIX w. jak to wynika z mapy z 1890 r. – Siekierki były już
wielodrożnicą o dość gęstej (zwłaszcza po stronie południowo-wschodniej)
sieci dróg, odwzorowujących przebieg poziomic. Można powiedzieć, że
warunki naturalne (ukształtowanie powierzchni) zdeterminowały kierunki
rozwoju przestrzennego wsi. Oś kompozycyjna zorientowana na linii NW –
SE. Pierzeje – poza główną drogą wiejską- krótkie, częstokroć o
łukowatym przebiegu. Pomiędzy końcem XIX w. a latami 30-tymi XX w. w
układzie przestrzennym Siekierek nie zaszły zmiany.
Zabudowa
– pierwotna: zagrodowa
– XIX, I poł. XX w.: zagrody średnio- i bezrolne, dwubudynkowe
Należy
przypuszczać, że pierwotnie dominowała zabudowa chłopska (zagrodowa), w
oparciu o historycznie wykształconą strukturę własności. W końcu XIX i
na początku XX w. w Siekierkach dominowały niewielkie dwubudynkowe
zagrody rybackie, najczęściej mało- lub bezrolne. Jak wynika to z opisów
wsi i mapy z 1892 r. chałupy – w większości przypadków – zwrócone były
szczytami w kierunku drogi. Wiele z tych chałup to obiekty podcieniowe
(jeszcze w 1928 r. było 9 takich chałup), wzniesione w technice ryglowej
w 2. połowie XVIII w lub pocz. XIX w. Budynkom mieszkalnym towarzyszyły
niewielkie, prawdopodobnie również w większości ryglowe, obiekty o
charakterze inwentarsko-składowym (w części przypadków były to
najpewniej zwykłe drewniane szopy na sieci i inny sprzęt połowowy). Od
lat 70-80-tych XIX w. w zabudowie wsi poczęły pojawiać się również
chałupy szerokofrontowe (w bogatszych zagrodach z reguły 7-osiowe),
murowane z cegły ceramicznej i tynkowane, dekorowane detalem
architektonicznym (gzymsy, opaski otworów podokiennych, płyciny
podokienne). Część nowo wznoszonych chałup akcentowana była na osi
poprzecznej lyzalitami, zwieńczonymi – w partii dachu – wystawkami. W
latach 20-tych XX w. na północnym krańcu wsi powstały nowe zagrody dwu-,
trzybudynkowe, ze średniej wielkości 2-3-osiowymi chałupami o
niewyszukanej formie architektonicznej (bez detalu architektonicznego).
Elementy funkcjonalne wsi
–
kościół: w 1866 r. wybudowano w Siekierkach neogotycki kościół; brak
bliższych informacji o jego formie architektonicznej. Świątynia ta
uległa zniszczeniu w 1945 r.
– leśniczówka: w końcu XIX i na
początku XX w. na południowo-wschodnim krańcu wsi, bezpośrednio na pomoc
od cmentarza znajdowała się trzybudynkowa (układ „w podkowę”) zagroda
leśnictwa. Brak informacji o formie architektonicznej i konstrukcji
budynków tego gospodarstwa.
– wiatrak: na północno-wschodnim
krańcu wsi, na wyniesieniu terenu, w odległości ca 150 m od strefy
zabudowy ustawiony był wiatrak (najprawdopodobniej koźlak).
–
stacja kolejowa: w końcu XIX w. na północno-zachodnim krańcu wsi, w
odległości ca 300 m od strefy zabudowy wybudowano budynek stacji
kolejowej towarzyszący jej dwukondygnacjowy budynek mieszkalny. Ceglane,
nietynkowane obiekty charakteryzowały się staranną kompozycją
architektoniczną i zastosowaniem dekoracyjnego detalu (m. in. Kostkowych
gzymsów i snycersko obrobionych odsłoniętych elementów więźby
dachowej).
– 2 cmentarze: w 1. połowie XIX w. na
południowo-wschodnim krańcu wsi założono cmentarz o powierzchni ca 1, 6
ha. Obrzeża tej nekropolii obsadzono drzewami liściastymi (wiązami,
jesionami i kasztanowcami). W 2. połowie XIX w. w odległości ca 150 na
południowy-wschód od starszego cmentarza założono drugi o powierzchni ca
1, 1 ha. Również tu obrzeża obsadzono drzewami liściastymi (jesionami,
lipami, daglezjami i akacjami).
WIEŚ WSPÓŁCZESNA
Układ przestrzenny: wielodrożny
Współczesne
rozplanowanie wsi wykazuje – w stosunku do stanu z końca XIX w. —
znaczne zmiany, wynikające ze zniszczeń wojennych. Najlepiej zachowaną
jest część południowo-zachodnia, gdzie zabudowa skoncentrowana jest przy
głównej drodze wiejskiej, choć i tu występują liczne ubytki (np.
zlikwidowano większość zagród po południowo-zachodniej strome tejże
drogi). W znacznym stopniu zlikwidowana została zabudowa przy drodze
równoległej do głównej, a prawie całkowicie przy krótkich drogach
odchodzących w kierunku północno-wschodnim. Przemiany te doprowadziły do
zwiększenia wrażenia chaotyczności rozplanowania wsi.
Zabudowa: zagrody chłopskie: średniorolne (3-budynkowe) i małorolne (2-budynkowe)
W
zabudowie Siekierek współwystępują zagrody średnio- i małorolne
(2-3-budynkowe) z chałupami posadowionymi na froncie siedlisk,
kalenicowo względem drogi. Reliktem historycznego budownictwa
wąskofrontowego jest murowana chałupa nr 29 z lat 20-tych XX w., do
której dostawiono szachulcowy 4-przęsłowy podcień z obiektu starszego,
zorientowanego poprzecznie do drogi. Współcześnie przeważa murowana
zabudowa z lat 10-tych XX w., a w części pomocnej z lat 20-tych. Spośród
chałup z końca XIX w. kilka (np. nr 30, 35 i 37) zachowało oryginalną,
dekoracyjną stolarkę okienną i drzwiową. Budynkom mieszkalnym towarzyszą
niewielkie gospodarcze, murowane z cegły ceramicznej; obiekty te nie
wykazują walorów kulturowych.
Elementy funkcjonalne wsi
–
kościół: kościół parafialny p. w. Matki Bożej Królowej Pokoju wzniesiony
został w latach 70-tych XX w. w miejscu świątyni XIX-wiecznej, na
wyniesieniu terenu. Przy współczesnym kościele urządzono lapidarium,
wykorzystując elementy z dawnego cmentarza; wokół świątyni rozlokowane
dekoracyjne stacje Drogi Krzyżowej.
– 3 cmentarze: z terenu obu
XIX-wiecznych cmentarzy usunięto nagrobki (pozostały nieliczne mogiły).
Na obu nekropoliach historyczny drzewostan jest silnie przerzedzony (na
starszym cmentarzu pozostały 2 kasztanowce o przekroju pni 50 cm, 5
jesionów 50 cm i 3 wiązy 50 cm; na cmentarzu młodszym 2 lipy 50 cm, 4
jesiony 50 cm, 5 akacji 40-50 cm i 3 daglezje). Teren jest ogólnie
zdewastowany, zakrzewiony.
Poza wsią, w odległości ca 1, 5 km na
południowy-wschód od strefy zabudowy założono ok. 1945 r. cmentarz dla
poległych żołnierzy I armii Wojska Polskiego (pow. ca 3, 2 ha). Ogólny
stan tej nekropolii jest dobry; brak tu starodrzewu.
– kapliczka:
w południowej części wsi, na wysokości zagrody nr 35 ustawiona jest
współczesna, murowana przydrożna kapliczka domkowa.
– stacja PKP:
budynki zespołu kolejowego — wtórnie pomalowane na kolor brązowy
-zachowane są w ogólnie dobrym stanie technicznym. Brak wtórnych
przekształceń (zachowana jest m. in. oryginalna, dekoracyjna stolarka).