RADOSTOW (do 1945 r. – niem. Carlstein)
Radostów
położony jest w południowo-zachodniej części woj. zachodniopomorskiego i
południowej części gminy Cedynia, przy lokalnej drodze Cedynia – Moryń.
Od wschodu wieś sąsiaduje z Golicami (odległość ca 2, 5 km), od
południowego-zachodu ze Starą Rudnicą (odległość ca 4, 5 km) i od
północy z Koi. Lubiechów (odległość ca 3 km). Bezpośrednie otoczenie wsi
wykorzystywane rolniczo, bezleśne (zwarte kompleksy leśne w odległości
ca 1, 5 km w kierunku na południowy-zachód od osady). Teren wsi
nieznacznie pofałdowany; średnia wysokość ca 67 m n.p.m. W bezpośrednim
otoczeniu wsi niewielkie jeziorka; największe z nich w połowie drogi do
Golic.
RYS HISTORYCZNY
Pierwsza wzmianka: 1811r.
Pierwotna własność wsi: rycerska
Radostów
założony został w 1811 r. przez rodzinę von Holzendorf, stary ród
nowomarchijski, z którego wywodzili się m. in. elektorowie i komturowie
joanniccy. Ok. 1850 r. właścicielem miejscowego folwarku (ca 1930 mórg)
był Eduard von Holzendorf. Ok. 1928 r. Radostów wraz z folwarkami
satelickimi -jako własność Leopolda von Kalitscha – liczył 708 ha ziemi;
hodowano tu ca 180 szt. bydła, 790 szt. owiec i ca 100 szt. trzody
chlewnej. W osadzie mieszkały podówczas 252 osoby.
HISTORYCZNA FORMA WSI
Układ przestrzenny
– pierwotny: folwark
– XIX i I poł. XX w.: folwark
Osadę
w XIX w. tworzył okazały zespół folwarczny o zgeometryzowanej,
zamkniętej kompozycji, położony bezpośrednio na południe od drogi
Cedynia -Moryń. Zabudowania gospodarcze rozlokowane były na obrzeżach
przestronnego dziedzińca; od strony zachodniej układ ten wygradzał dwór,
zwrócony ścianą szczytową w kierunku drogi Cedynia – Moryń. Drugie,
znacznie mniejsze skupisko zabudowań o nieznanej funkcji (zapewne
czworaki i towarzyszące im niewielkie budynki inwentarsko-składowe lub –
co mniej prawdopodobne — obiekty owczarni) zlokalizowane było w
odległości ca 200 m na północny-zachód od omówionego wcześniej
dziedzińca.
Zabudowa
– pierwotna: folwark
– XIX, I poł. XX w. – zespól folwarczny i niewielka kolonia mieszkalna
Brak
informacji o charakterze architektonicznym, konstrukcji i
rozmieszeczeniu budynków pierwotnego założenia folwarcznego. Wstępna
analiza istniejącej współcześnie zabudowy skłania do przypuszczenia, że
wzniesione w początkach XIX w. budynki gospodarcze (stodoła i obiekty o
charakterze inwentarskim) zostały w końcu XIX lub na przełomie XIX i XX
w. przebudowane w górnych partiach cegłą ceramiczną (prawdopodobnie
wskutek zmiany profilu hodowlanego i zwiększenia intensywności
gospodarowania zaszła konieczność pozyskania większej powierzchni
składowej dla paszy, stąd powiększenie przestrzeni pomieszczeń
poddasza). Budynki były więc pierwotnie niższe, miały nieco inaczej
rozmieszczone otwory okienne i drzwiowe (ich nadproża przesklepione były
odcinkowymi nadprożami). Wskutek wspomnianej przebudowy budynki
otrzymały wysokie dachy naczółkowe z rytmicznie rozmieszczonymi
wystawkami (również pod daszkami naczółkowymi). Przestronne poddasza
doświetlono oknami osadzonymi w wystawkach w formie wolego oka
(rozmieszczonymi w dwóch kondygnacjach). Zmiana w rozmieszczeniu
przepruć okiennych i drzwiowych związana była z zasadniczo różnym od
pierwotnego układem funkcjonalnym (poprzeczny układ stanowisk dla
zwierząt zastąpiono podłużnym). Brak informacji o formie
architektonicznej i konstrukcji dworu (obiekt ten uległ zniszczeniu w
trakcie II wojny światowej). Na początku XX w. pośrodku podwórza
folwarcznego posadowiono budynek rządcy (nietynkowany obiekt z cegły
ceramicznej, przykryty stosunkowo płaskim dachem dwuspadowym i zdobiony
skromnym detalem architektonicznym; zwracała uwagę obróbka snycerska
odsłoniętych, widocznych z zewnątrz elementów więźby dachowej), a po
wschodniej stronie dziedzińca — zbliżony formą architektoniczną –
dwukondygnacjowy budynek mieszkalny dla pracowników folwarku. Nie jest
znana konstrukcja i forma architektoniczna (a także funkcja) obiektów
zlokalizowanych po północno-zachodniej stronie opisanego wyżej zespołu
folwarcznego.
Elementy funkcjonalne wsi
– zespół folwarczny:
na początku XX w obrębie zespołu folwarcznego znajdowały się następujące
obiekty: 2 stodoły – po stronie południowej, budynki inwentarskie – po
dwa po stronie wschodniej i zachodniej, gorzelnia – usytuowana między
zachodnimi budynkami inwentarskimi, stodoła – po północnej stronie
podwórza, dwór -zlokalizowany w pobliżu północno-zachodniego narożnika
dziedzińca oraz rządcówka — pośrodku podwórza i dwukondygnacjowy budynek
mieszkalny dla pracowników folwarku – po stronie południowej.
Kompozycja folwarku miała zgeometryzowany, zamknięty charakter.
–
park: po północno-zachodniej stronie zespołu folwarcznego w 1. połowie
XIX w. założono rozległy park krajobrazowy (pow. ca 4 ha). W
drzewostanie dominowały lipy, kasztanowce, jesiony, a także grocliodrzew
i modrzew.
– cmentarz: w I połowie XIX w. w parku przypałacowym
założony został cmentarz rodowy dla zmarłych członków rodziny
właścicieli miejscowego majątku. Ten jednokwaterowy cmentarz miał
powierzchnię ca 0, 01 ha. W połowie XIX w. wybudowano grobowiec dla
zmarłych z rodziny von Holtzendorff.
WIEŚ WSPÓŁCZESNA
Układ przestrzenny: osada pofolwarczna
Po
II wojnie światowej osada rozbudowała się o kolonię mieszkalną,
powstałą po wschodniej stronie drogi NNE – SSW. W kierunku
południowo-zachodnim rozbudowany został również zespół pofolwarczny
(wybudowano nowe, wielkokubaturowe obiekty inwentarskie). W obrębie
pierwotnego dziedzińca gospodarczego wyburzono część elementów
historycznej zabudowy po stronie wschodniej i północnej; likwidacji
uległ również dwór. Po II wojnie światowej wyburzono również wybudowanie
po północno-zachodniej stronie dziedzińca gospodarczego.
Zabudowa
– zespół pofolwarczny
– bezrolne (2-budynkowe) zagrody pracowników PGR
Elementy
historycznej zabudowy gospodarczej folwarku (3 budynki inwentarskie i 2
stodoły) zachowane w dość dobrym stanie technicznym (częściowo
zmienione jest rozmieszczenie przepruć okiennych i drzwiowych); podobną
konstatację odnieść można do rządcówki i dwukondygnacjowego budynku
mieszkalnego dla robotników rolnych. Wyburzone zostały dwór i gorzelnia.
Po
wschodniej stronie drogi współcześnie powstały jedno- i dwurodzinne
budynki mieszkalne dla pracowników PGR oraz towarzyszące im niewielkie
budynki inwentarsko-składowe. Gospodarstwa te zajmują niewielkie,
prostokątne parcele, tworząc zwartą pierzeję.
Elementy funkcjonalne wsi
– zespól pofolwarczny: pierwotna kompozycja zespołu częściowo zatarta.
–
cmentarz: cmentarz ogólnie zaniedbany. Zachował się fragment grobowca
rodziny von Holtzendorff oraz dwa cisy o przekroju pni ca 30 cm.
–
park: park ogólnie zaniedbany. Znacznemu zatarciu uległ układ
wewnętrznej komunikacji. Na terenie parku występuje liczny podrost
korzeniowy i zakrzewienie. Ogrodzenie współczesne z płyt betonowych. W
obrębie podwórza gospodarczego zwraca uwagę okazały platan, rosnący przy
rządcówce.