Herbem Gminy Cedynia jest tarcza dwudzielna w słup o srebrnym polu, w polu (pobocznicy) prawej znajduje się pół czerwonego orła brandenburskiego ze złotymi szponami i dziobem, w polu (pobocznicy) lewej pół czerwonego koła z pięcioma szprychami.
UCHWAŁA NR XIII/144/04 Rady Miejskiej w Cedyni z dnia 28 stycznia 2004 r. w sprawie uchwalenia herbu Gminy Cedynia
Studium historyczno-heraldyczne
Opracowanie przygotowane na zlecenie Urzędu Miejskiego w Cedyni, Jerzy Grzelak, Szczecin 2003
Historyk-heraldyk próbujący przedstawić dzieje herbu jakiegoś miasta staje przed stosunkowo trudnym zadaniem. Zdecydowana większość miast nie może bowiem potwierdzić swojego herbu żadnym aktem prawnym. Odnosi się to zwłaszcza do tych miast, które po-wstały w średniowieczu. Ich herby ukształtowały się bowiem na drodze ewolucyjnej, poszukując najlepszych form do wyrażenia, zgodnie z wolą jego właściciela, czyli gminy miejskiej, określonych treści symbolicznych, przy czym trudno zazwyczaj uchwycić początki tej drogi. Tylko nieliczne miasta mogą wykazać się posiadaniem dokumentów herbowych, czyli nadających im herb lub takich, w których został on opisany. Z miast polskich dokumenty herbowe posiadają m.in. (w nawiasach rok ich wystawienia): Legnica (1453), Kielce (1501), Otyń (1528), Wrocław (1530). Lubań (1541), Tarnowskie Góry (1562), Żagań (1602). Gliwice (1629), Szczecin (1660), Andrychów (1767).
Podstawowym źródłem poznania ewolucji herbów miast nie posiadających dokumentów herbowych są tłoki i odciski pieczęci miejskich. Z reguły bowiem wizerunek napieczętny. będący symbolem danego miasta, stawał się z czasem jego herbem. Tak jest również w przypadku miast historycznej Nowej Marchii, na terenie której Cedynia leży.
Mimo iż Cedynia nie może wylegitymować się dokumentem nadającym prawa miejskie (, ale już od końca XIII w. określana jest w źródłach jako oppidum , zaś w 1356 mówią one o tutejszej ławie (sądzie), a w 1452 r. o radzie miejskiej. Nie ulega więc wątpliwości, że ośrodek jako gmina miejska funkcjonował od co najmniej XIV w. Oznaczało to m.in. istnienie kancelarii obsługującej organy samorządu miejskiego, która musiała posiadać własną pieczęci, stanowiącą zewnętrzny objaw prawnej odrębności ośrodka.
W przypadku Cedyni ilość zachowanego materiału sfragistycznego nie jest zadowalająca. W chwili obecnej znane są jedynie cztery odciski pieczęci władz miasta. Tłoki, za pomocą których zostały wykonane, sporządzono w XIV i XVIII w. Ta znaczna rozpiętość chronologiczna nie jest przeszkodą w formułowaniu ustaleń odnośnie do linii rozwojowej herbu Cedyni począwszy od jego pojawienia się na arenie dziejowej jako miasta aż do XIX w. Godła napieczętne wszystkich zachowanych odcisków pieczęci wykazują bowiem niebywałą jednolitość: wszystkie przedstawiają pół orła i pół koła. Takie godło, o bardzo starannym rysunku, widzimy na najwcześniejszym odcisku pieczęci, której tłok wykonano zapewne w początkach XIV w. Jej średnica wynosi aż 52 mm. W otoku posiada napis + S.[igillum] SIVITATIS CEDENE.
Takie godło widoczne jest na pozostałych trzech znanych odciskach pieczęci Cedyni. Ich średnice są znacznie mniejsze niż pieczęci z tłoku XIV-wiecznego i mieszczą się w prze-dziale 2,5 – 3 cm. Do ich wykonania posłużyły trzy tłoki, wykonane zapewne dopiero w XVIII lub w początkach XIX w. Dwa odciski wykonano w laku, jeden w tuszu. Te pierwsze, starsze, posiadają w otoku łaciński napis S1GILLUM CIVITATIS ZEDENSIS. W ich godle widzimy nadal pół orła i pół koła z widocznymi pięcioma szprychami, nad którymi umieszczono koronę królewską (zamkniętą), spod której wychodzą wici, flankujące podstawowe elementy godła. Obydwa odciski różnią się jedynie sposobem przedstawienia orła, koła i korony. Są one mniej lub bardziej wyraziste (w przypadku korony), mniej lub bardziej schematyczne (orzeł i koło).
Trzeci z mniejszych odcisków, wykonany w tuszu, różni się od dwóch pierwszych językiem napisu otokowego i sposobem przedstawienia godła pieczętnego. Napis jest w języku niemieckim: MAGISTRAT DER STADT ZEHDEN. Godło, identyczne jak na dwóch pierw-szych, przedstawione jest w odróżnieniu od nich na tarczy herbowej.
Pierwszy znany opis herbu Cedyni pochodzi z 1885 r. i znajduje się w herbarzu Siebmachera. Według niego w herbie Cedyni widnieje pół orła po prawej i pól koła z trzema szprychami po lewej stronie umieszczonych obok siebie bez linii podziału tarczy. Barw herbu autor herbarza nie ustalił.
Barwy herbu ustalone zostały przez Ottona Huppa w jego herbarzu wydanym w 1896 r. Są one następujące:
pole tarczy herbowej – srebrne
orzeł – czerwony
koło – czerwone
Hupp ustalił ponadto, że tarcza herbowa jest dwudzielna.
W haśle „Zehden” w I tomie Deutsches Slddlebuch pod redakcją Ericha Keysera opis herbu miasta jest prawie identyczny z opisem Huppa. Dodano jedynie, że koło widniejące w godle pochodzi z herbu rodziny von Jagow. Do polskiej heraldyki miejskiej herb niemieckiej Cedyni wprowadził w okresie powo-jennym Marian Gumowski10. Pozbawił on jednak tarczę herbową podziału w słup i przedsta¬wił pół koła z widocznymi czterema szprychami”. Podział odzyskała tarcza w publikacji Miasta polskie w tysiącleciu1. W herbarzu miast Pomorza Zachodniego Tadeusza Białeckie-go herb Cedyni jest powtórzeniem herbu z tego właśnie wydawnictwa13. Natomiast w publikacji Andrzeja Plewako i Józefa Wanaga Herbarz miast polskich, najnowszego kompendium wiedzy o herbach miast polskich14, tarcza herbowa jest bez podziału, zaś szpony i dziób orła są złote.
Treści ideowe
Herb Cedyni należy zaliczyć do herbów wyrażających zależność ośrodka od jego właścicieli.
Pierwszy z elementów zawarty w godle herbu miasta – pół orła – to fragment godła Askańczyków, władców Brandenburgii, w tym i Nowej Marchii, w okresie do 1320 r.
Czerwony orzeł askański widoczny jest również w godłach innych miast nowomarchijskich zarówno takich, które przez margrabiów brandeburskich z dynastii askańskiej były lokowane (Gorzów Wielkopolski, Barlinek), jak i takich, które za czasów ich panowania uzyskały potwierdzenie swego miejskiego charakteru (np. Choszczno, Drezdenko, Kostrzyn, Moryń). Z czasem herb dynastii askańskiej stał się herbem całej Marchii Brandeburskiej.
Drugi element godła herbu – pół koła – przejęty został z herbu jednej z rodzin szlacheckich posiadających miasto w lennie w okresie od 1299 do 1356 r.
Przejmowanie do heraldyki miejskiej elementów herbów rycerskich jest zjawiskiem w wymowie identycznym z przejmowaniem do niej elementów godeł władców. Chodziło przede wszystkim o upamiętnienie założycieli miasta i ich ówczesnych właścicieli. W literaturze przedmiotu przyjmuje się. że pół koła w godle herbu Cedyni przejęto z herbu rodziny von Jagow . Takim samym herbem – czerwonym kołem w srebrnym polu -posługiwała się ponadto rodzina von Uchtenhagen, która była w XIV w. lennikiem margrabiów brandeburskich z Cedyni bezpośrednio po rodzinie von Jagow17. Wiadomym jest ponadto, że obydwie rodziny były częścią znanego rodu nowomarchijskiego von Wedel18, od którego przejęły herb. Herb von Wedlów w formie połowy koła stał się jednym z elementów herbów trzech miast nowomarchijskich: Chociwel, Drawno i Ręcz.
Umieszczenie w pobocznicy prawej orła askańskiego nie było przypadkowe. W heraldyce miejskiej, w przypadku herbów z polami dwudzielnymi w słup, przyjęło się, że pobocznica prawa zarezerwowana jest dla wizerunków reprezentujących osobę lub urząd stojące wyżej w hierarchii od osoby, której wizerunek umieszczano w pobocznicy lewej.
Zasady komponowania herbów miejskich
Miasto Cedynia znajduje się w wyjątkowej sytuacji, gdyż dla podjęcia decyzji odnośnie do wyboru jej herbu miarodajną może być każda spośród trzech reguł sformułowanych przez heraldyków w tej kwestii, a mianowicie:
I. Herbem miejskim winno być godło, które figuruje na najstarszej pieczęci miejskiej;
II. Herbem miejskim winno być godło, które figuruje na najpóźniejszych pieczęciach miejskich i innych oficjalnych materiałach władz miejskich;
III. Herbem może być tylko to godło, które było używane najdłużej i przez najdłuższy okres figurowało na jego pieczęciach.
Z przeprowadzonej bowiem powyżej analizy zachowanych materiałów sfragistycznych wynika, że podstawowe elementy godła herbu Cedyni – pół orła i pół koła – były od najdawniejszych czasów jego elementami stałymi i niezmiennymi.
Podejmując decyzję o przyjęciu herbu miejskiego będącego repliką herbów terytorialnych i rodowych należy ponadto pamiętać, że te ostatnie muszą być dokładnie odwzorowane w tym pierwszym. Nie może być przy tym dowolnej interpretacji rysunku i barwy.
Jednak z uwagi na analizę dostępnego materiału źródłowego i dotychczasowej literatury przedmiotu powyższe zasady należy poddać nieznacznej modyfikacji odnoszącej się do:
1. barwy herbu;
2. podziału tarczy herbowej;
3. wersji plastycznej herbu.
Ad 1. Herb Cedyni jest repliką herbu dynastycznego, który stał się herbem terytorialnym (orzeł askański), i herbu rodowego. Dlatego też czerwony orzeł askański powinien mieć złote szpony i dziób (por. współczesny herb landu Brandenburgia w RFN).
Ad 2. Zgodnie z opisem i wizerunkiem herbu Cedyni sporządzonym przez O. Huppa. opartym na jego genezie (połączenie dwóch herbów), należy przywrócić tarczy herbowej dwudzielność w słup.
Ad 3. Przy plastycznym opracowywaniu godła herbu należy skorygować ustawienie połowy koła w pobocznicy lewej w taki sposób, aby widocznych było pięć szprych: trzy w całości , zaś dwie – pokrywające się z linią podziału tarczy herbowej – częściowo. Wzorem powinien być rysunek herbu z herbarza Huppa, wzorujący się na godle z najstarszej pieczęci miejskiej. Ponadto godło należy umieścić na tarczy herbowej tzw. hiszpańskiej.
W związku z powyższym opis herbu Cedyni powinien otrzymać brzmienie: Herbem Cedyni jest tarcza dwudzielna w słup o srebrnym polu; w polu (pobocznicy) prawej znajduje się pół czerwonego orla brandeburskiego ze złotymi szponami i dziobem, w polu (pobocznicy) lewej pół czerwonego koła z pięcioma szprychami.